CZYNNIKI MACICZNE (budowa, funkcja endometrium - błony śluzowej wyściełającej jamę macicy, procesy chorobowe):

• Wrodzone zmiany anatomiczne - brak macicy, podwójna macica, przegroda macicy, macica jedno- i dwurożna, inne wady.
• Nabyte zmiany anatomiczne:
  • nowotwory (głównie mięśniaki macicy) - mogą o nich świadczyć nadmiernie obfite krwawienia miesiączkowe,
  • zrosty w obrębie endometrium,
  • polipy endometrialne - mogą o nich świadczyć nadmiernie obfite krwawienia miesiączkowe.
• Endometrioza.
• Stany zapalne.
• Zaburzenia czynnościowe endometrium.
• Zaburzenia anatomiczne i czynnościowe ujść jajowodów.

CZYNNIKI JAJOWODOWE (drożność, środowisko, funkcja mechaniczna):

• Niedrożność jajowodów najczęściej spowodowana procesem zapalnym. Często przebiega on bezobjawowo lub z niewielkimi objawami. Przyczyną stanu zapalnego jest zakażenie Chlamydia trachomatis, Mycoplasma hominis, Ureaplasma urealyticum. Groźne jest zwłaszcza zakażenie Chlamydia trachomatis, gdyż w połączeniu z nieleczonymi stanami zapalnymi szyjki macicy zwiększa ryzyko powstania zespołu zapalenia miednicy mniejszej i, w jego następstwie, niedrożności jajowodów. Zakażeniom tym sprzyja zbyt wczesne rozpoczynanie współżycia płciowego (nie jest jeszcze w pełni wykształcona immunologiczna bariera obronna w obrębie narządów płciowych) i częsta zmiana partnerów.
• Endometrioza - choroba polegająca na wszczepianiu się komórek endometrium poza jamą macicy. Ich obecność w jajowodach, otrzewnej i ścianie macicy zwiększa ryzyko powstania zrostów w obrębie miednicy i, w ich efekcie, do niedrożności jajowodów. Endometrioza powoduje także niepłodność w mechanizmie oddziaływań immunologicznych i endokrynologicznych.
• Wrodzone lub nabyte zmiany anatomiczne jajowodów.
• Nieprawidłowa czynność wydzielnicza błony śluzowej jajowodów - zaburza poprawną wędrówkę plemników, komórki jajowej oraz powstałego zarodka.

CZYNNIKI SZYJKOWE (budowa i położenie, procesy chorobowe, produkcja śluzu):

• Wrodzone zmiany anatomiczne (np. zrośnięcie szyjki macicy lub jej niedorozwój).
• Nabyte zmiany anatomiczne (np. rozdarcia, blizny).
• Nadżerki.
• Przewlekłe stany zapalne szyjki macicy mogą powodować zaburzenia w produkcji śluzu szyjkowego, niezbędnego w procesie zapłodnienia.
• Uszkodzenie gruczołów produkujących śluz w wyniku zabiegów leczniczych na szyjce macicy (elektrokonizacja) powoduje niedobór śluzu.
• Obecność w śluzie przeciwciał przeciwplemnikowych.
• Stan zapalny w szyjce macicy może uszkadzać plemniki.
• Nadmierne tyłozgięcie macicy może być przyczyna przesunięcia szyjki ku górze i przez to utrudniać kontakt z nasieniem.

CZYNNIKI POCHWOWE (budowa, środowisko):

• Wady wrodzone i nabyte.
• Stany zapalne.
• Dysbakterioza pochwy - nieprawidłowy skład flory bakteryjnej pochwy. Objawia się białawymi upławami, pieczeniem, przykrym zapachem nasilającym się po stosunku.
• Pochwica - skurcz mięśni pochwy uniemożliwiający współżycie. Przyczyna leży w kobiecej psychice.

CZYNNIKI JAJNIKOWE (wzrost i uwalnianie komórek jajowych, produkcja hormonów):

• Zaburzenie funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik - podstawowego układu odpowiedzialnego za kobiecą płodność.
• Mogą one być pierwotne, a więc związane bezpośrednio z uszkodzeniem podwzgórza lub przysadki, albo wtórne, gdy patologie innych narządów zaburzają funkcjonowanie osi. Jedną z głównych przyczyn niepłodności należącą do tej grupy jest hiperprolaktynemia (nadmierna produkcja prolaktyny). Cechuje ją obecność cykli bezowulacyjnych lub nieprawidłowości w długości trwania poszczególnych faz cyklu.
• Na funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-jajnik znacząco wpływa niedożywienie bądź nadmierna otyłość. Także nadmierny wysiłek fizyczny może rozregulować funkcjonowanie podwzgórza poprzez wpływ adrenaliny i noradrenaliny, które uwalniają się podczas wysiłku. Ekstremalne obciążenie organizmu kobiety może doprowadzić do braku owulacji. Na zakłócenia w obrębie funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-jajnik wpływają też niektóre leki i czynniki psychogenne.
• Patologia jajnika
  • Pierwotna niewydolność jajnika związana jest najczęściej z zaburzeniami rozwojowymi prowadzącymi do wykształcenia nieprawidłowych gonad żeńskich.
  • Wtórna niewydolność jajnika to wyczerpanie się puli pęcherzyków jajnikowych (przekształcanych później w komórki jajowe) i ich dysfunkcja.
  • W tej grupie wymienia się też zaburzenia fazy lutealnej o różnej etiologii, zazwyczaj charakteryzujące się jej skróceniem.
  • Zespół PCO - genetycznie uwarunkowana patologia jajnika, jednym z objawów zespołu jest utrudnienie lub brak jajeczkowania.
• Choroby tarczycy
  • Nadmiar hormonów tarczycy może doprowadzić w mechanizmie sprzężeń zwrotnych do zahamowania czynności hormonalnej podwzgórza i przysadki, co z kolei jest przyczyną zahamowania wydzielania gonadotropin i braku owulacji.
  • Niedobór hormonów tarczycy prowadzi do nadmiernej stymulacji podwzgórzowo-przysadkowej i pojawienia się hiperprolaktynemii.
• Choroby nadnerczy
  • Niedobór hormonów nadnerczy powoduje brak ujemnego sprzężenia zwrotnego nadnercza-przysadka i nadmierną stymulację nadnerczy, gdzie dochodzi do produkcji hormonów o działaniu androgennym (m.in. testosteronu).
  • Zaburzeniu ulega funkcjonowanie osi podwzgórzowo-przysadkowej, dając w efekcie zaburzenia lub brak miesiączkowania oraz niejednokrotnie objawy hirsutyzmu (pojawienie się cech męskich i nasilenie owłosienia).
• Endometrioza
• Uszkodzenie mechaniczne jajnika.

Źródła:

• Dmochowski Tomasz: Zmniejszona płodność i niepłodność. W: Naturalne planowanie rodziny. Pod red. Michała Troszyńskiego. Warszawa 2005.
• www.vitalmedica.pl